1. Zasada DRY – Don’t Repeat Yourself
Zasada DRY mówi, że nie powinniśmy powtarzać tego samego kodu w różnych miejscach programu, lecz dążyć do jego maksymalnej współużywalności. Innymi słowy: każda jednostka logiki (np. funkcja, moduł) powinna istnieć w kodzie tylko raz. Jeśli zauważysz, że kopiujesz fragmenty kodu w wielu miejscach, to sygnał, że warto wydzielić je do wspólnej funkcji lub klasy. Przestrzeganie DRY sprawia, że wprowadzenie zmiany w jednym miejscu automatycznie dotyczy całego systemu – zamiast poprawiać ten sam błąd w kilku plikach, modyfikujesz kod tylko raz. Rezultat to mniej pracy, mniej pomyłek i łatwiejsze utrzymanie projektu w dłuższej perspektywie.
2. Zasada KISS – Keep It Simple, Stupid
Reguła KISS przypomina, że w programowaniu prostota jest kluczem. Kod powinien być możliwie jak najprostszy i najbardziej zrozumiały – to odpowiedź na naszą skłonność do przekombinowywania rozwiązań. Zamiast popisywać się skomplikowanymi konstrukcjami, dobrzy programiści szukają najbardziej klarownego sposobu rozwiązania problemu. Prosty kod łatwiej zrozumieją inni członkowie zespołu (pamiętaj, że to, co dla Ciebie jest jasne, dla kogoś innego wcale takie być nie musi). Co więcej, im mniej złożone rozwiązanie, tym mniejsza szansa na błędy. Prawdziwą sztuką jest stworzyć kod elegancki w swej prostocie – taki, który działa skutecznie przy minimalnej koniecznej złożoności.
3. Zasada YAGNI – You Aren’t Gonna Need It
W parze z KISS idzie zasada YAGNI, która przestrzega przed nadmiernym dodawaniem rzeczy „na zapas”. W praktyce oznacza to: nie pisz kodu dopóki nie jest on naprawdę potrzebny. Wielu początkujących programistów ma pokusę, by tworzyć funkcjonalności zawczasu lub zostawiać w kodzie nieużywane fragmenty „bo może się przydadzą”. Zasada YAGNI mówi jasno: jeśli czegoś teraz nie potrzebujesz, nie implementuj tego. Dodatkowy, zbędny kod to większa złożoność i więcej potencjalnych błędów. Skup się na obecnych wymaganiach – przyszłe problemy rozwiążesz, gdy faktycznie się pojawią. Dzięki temu Twój projekt pozostanie odchudzony, łatwiejszy do zrozumienia i utrzymania.
4. Zasady SOLID – fundamenty projektowania obiektowego
Pod akronimem SOLID kryje się pięć fundamentalnych zasad programowania obiektowego sformułowanych przez Roberta C. Martina (znanego jako Uncle Bob). Celem SOLID jest ułatwienie tworzenia kodu, który będzie łatwo rozszerzać i utrzymywać. Oto poszczególne zasady SOLID:
• S – Single Responsibility Principle (Zasada pojedynczej odpowiedzialności): Każda klasa lub moduł powinna mieć jedno i tylko jedno zadanie. Dzieki temu kod jest bardziej modularny i łatwiejszy w zmianie – modyfikacja jednej części nie wpływa niepożądanie na inne części systemu.
• O – Open/Closed Principle (Zasada otwarte-zamknięte): Kod powinien być otwarty na rozszerzanie, ale zamknięty na modyfikacje. W praktyce oznacza to, że dodawanie nowych funkcjonalności nie powinno wymagać zmieniania już działającego kodu. Osiąga się to m.in. przez stosowanie abstrakcji i dziedziczenia, dzięki czemu nowe moduły mogą rozszerzać bazowe zachowanie, nie ingerując w istniejące komponenty.
• L – Liskov Substitution Principle (Zasada podstawienia Liskov): Obiekty klas pochodnych powinny móc zastępować obiekty klasy bazowej bez wpływu na poprawność działania programu. Mówiąc prościej: jeśli klasa B dziedziczy po A, to wszędzie tam, gdzie używamy A, powinniśmy móc użyć B i program powinien zachować się prawidłowo. Ta zasada chroni przed tworzeniem hierarchii klas, w których podklasy nie spełniają kontraktów bazowych klas.
• I – Interface Segregation Principle (Zasada segregacji interfejsów): Lepiej mieć więcej wyspecjalizowanych, małych interfejsów niż jeden duży. Klasy implementujące interfejs nie powinny być zmuszane do definiowania metod, których nie używają. Dzięki temu utrzymujemy spójność i minimalizm – każda klasa dostaje tylko to, czego faktycznie potrzebuje.
• D – Dependency Inversion Principle (Zasada odwrócenia zależności): Moduły wysokopoziomowe (logika biznesowa) nie powinny zależeć od modułów niskopoziomowych (szczegółów wdrożenia). Oba poziomy powinny zależeć od abstrakcji. Innymi słowy, zamiast wprost tworzyć obiekty konkretnych klas wewnątrz innej klasy, powinniśmy definiować interfejsy (abstrakcje) i od nich uzależniać działanie programu. Implementacje szczegółowe mogą być wstrzykiwane (np. przez konstruktor lub metodę) jako zależności. Efekt? Uzyskujemy luźniejsze powiązania między komponentami i łatwo możemy zmienić jeden element (np. bazę danych, bibliotekę) bez ruszania reszty kodu.
Każda z zasad SOLID skupia się na innym aspekcie pisania czystego i elastycznego kodu. Wspólnie pomagają unikać problemów z testowaniem, refaktoryzacją i dodawaniem nowych funkcjonalności w rozwijanych aplikacjach. Choć pełne omówienie SOLID to temat na osobny artykuł, już sama świadomość tych reguł zmienia sposób myślenia o projekcie – zaczynasz projektować z myślą o przyszłych zmianach i łatwym rozszerzaniu funkcjonalności, zamiast skupiać się wyłącznie na tu-i-teraz.
5. Luźne powiązania i wysoka spójność komponentów
Dobrzy programiści dążą do tworzenia systemów o luźnych powiązaniach (low coupling) i wysokiej spójności (high cohesion). Luźne powiązania oznaczają, że poszczególne moduły komponenty mają minimalne zależności między sobą – mogą komunikować się przez dobrze zdefiniowane interfejsy, ale nie wiedzą zbyt wiele o swojej wewnętrznej implementacji. Taki projekt jest bardziej elastyczny i łatwo go rozszerzać, bo zmiana w jednym module nie wymusza modyfikacji w wielu innych. Co więcej, komponenty o słabych zależnościach są łatwiejsze do ponownego użycia w innych projektach i prostsze w testowaniu jednostkowym (można je izolować).
Wysoka spójność z kolei znaczy, że każda klasa lub moduł skupia się na wykonaniu ściśle określonego zadania i wszystkie jej elementy są z tym zadaniem powiązane. Taki komponent jest logicznie spójny, przez co łatwiej go zrozumieć i utrzymać. Luźne powiązania idą często w parze z wysoką spójnością – osiągamy je m.in. dzięki wspomnianym zasadom SOLID (szczególnie SRP i DIP). Przykładowo, stosując interfejsy i odwrócenie zależności, uniezależniasz moduły od siebie, a dbając o pojedynczą odpowiedzialność, sprawiasz że kod każdej klasy jest wewnętrznie spójny. Rezultatem są aplikacje, w których komponenty są bardziej elastyczne i rozszerzalne, a kod łatwiej poddaje się modyfikacjom i testom.
6. Czysty kod i czytelność ponad wszystko
Profesjonalny programista zawsze pamięta, że kod piszemy dla ludzi, nie tylko dla maszyny. Oczywiście, komputer wykona nawet najbardziej zagmatwany program, byle był poprawny syntaktycznie. Jednak kod, nad którym pracuje więcej niż jedna osoba (a nawet Twój własny kod po paru miesiącach przerwy), musi być łatwy do zrozumienia. Czysty kod to kod, który ktoś inny (albo Ty sam w przyszłości) szybko pojmie i będzie mógł bez lęku modyfikować. W praktyce oznacza to: przejrzysta struktura, dobre nazewnictwo, konsekwencja stylu i unikanie „magicznych sztuczek”.
Unikaj nadmiernie złożonych konstrukcji tam, gdzie proste rozwiązanie załatwia sprawę (patrz zasada KISS). Nazwy zmiennych i funkcji powinny mówić, do czego służą. Trzymaj się ustalonej konwencji kodowania – jeśli projekt ma określone standardy formatowania, stosuj je konsekwentnie. Pamiętaj też, że czysty kod często „sam się dokumentuje”. Komentarze w kodzie są cenne, ale nie powinny zastępować czytelnego stylu – raczej go uzupełniać. Gdy czujesz potrzebę napisać obszerny komentarz, zapytaj sam siebie, czy nie lepiej po prostu przeprojektować fragment kodu tak, by był oczywisty bez komentarzy. Im bardziej czytelny kod, tym łatwiej go rozwijać i tym większe wrażenie profesjonalizmu zrobisz na współpracownikach.
7. Testowanie i ciągła refaktoryzacja
Pisanie testów jednostkowych może wydawać się dodatkową pracą, ale w dłuższej perspektywie oszczędza czas i nerwy. Dobrzy programiści piszą testy, aby upewnić się, że ich kod robi to, do czego został zaprojektowany – i żeby mieć pewność, że przyszłe zmiany nie wprowadzą regresji (nie zepsują istniejących funkcjonalności). Testowalny kod zazwyczaj jest kodem lepszej jakości, bo żeby dało się go przetestować, musi być odpowiednio zorganizowany (np. luźno powiązany z zależnościami, patrz zasada DIP). Jeśli pracujesz w ekosystemie .NET, warto opanować narzędzia do testów (np. xUnit lub NUnit) i włączyć testowanie do swojego workflowu.
Refaktoryzacja to stałe ulepszanie kodu bez zmiany jego funkcjonalności. Dobry programista regularnie refaktoryzuje – czy to poprawiając nazwy, dzieląc zbyt duże funkcje na mniejsze, usuwając duplikacje czy porządkując strukturę projektu. Istnieje nawet coś takiego jak reguła harcerska: „zostaw ten obóz czystszy, niż go zastałeś”. Przekładając to na nasz kontekst: staraj się zostawić kod w lepszym stanie, niż go zastałeś. Jeśli każdy fragment, którego dotkniesz, ulepszysz choć odrobinę, całościowo projekt będzie stale się poprawiał. Refaktoryzacja idzie w parze z testami – dobrze pokryty testami kod daje Ci pewność, że zmiany nie popsują działania aplikacji. Dzięki temu możesz śmiało ulepszać implementację, nie bojąc się, że coś przy okazji zepsujesz.
8. Ciągłe uczenie się i dzielenie wiedzą
Branża IT zmienia się nieustannie, dlatego jedną z mniej technicznych, ale kluczowych zasad dobrego programisty jest ciągła nauka. Najlepsi programiści to ci, którzy pozostają ciekawi i chętni do poszerzania swoich umiejętności. Ucz się nowych technologii, poznawaj wzorce projektowe, czytaj książki i artykuły o dobrych praktykach. Dobrym sposobem nauki jest także dzielenie się wiedzą – czy to poprzez pomoc kolegom w code review, pisanie bloga, czy uczestnictwo w społecznościach programistycznych. Tłumacząc innym złożone zagadnienia, sam zaczynasz lepiej je rozumieć. Pamiętaj, że programowanie to maraton, nie sprint – ciągłe doskonalenie się jest częścią tej pracy (ale też dużą jej zaletą, bo zawsze możesz nauczyć się czegoś nowego!).
Szybka porada: Jeżeli chcesz usystematyzować swoją wiedzę i nauczyć się stosować powyższe zasady w praktyce, rozważ skorzystanie z moich kursów online C#/.NET – znajdziesz je na mojej stronie z kursami [TUTAJ]. To świetny sposób, by pod okiem mentora przećwiczyć dobre praktyki i wejść na wyższy poziom programowania.
Podsumowanie
Poznanie i stosowanie powyższych zasad potrafi diametralnie zmienić jakość Twojego kodu i komfort pracy. Na początku ilość reguł może wydawać się przytłaczająca – nie musisz pamiętać ich wszystkich naraz. Ważniejsze jest zrozumienie idei, które za nimi stoją: dbałość o prostotę, unikanie powtórzeń, rozbijanie problemów na mniejsze części, izolowanie zależności i pisanie kodu z myślą o innych ludziach. Z czasem zauważysz, że stosowanie tych praktyk wchodzi w nawyk, a Twój kod staje się czystszy, stabilniejszy i łatwiejszy w rozwijaniu. W rezultacie zyskasz reputację programisty, z którym praca to przyjemność – a to bezcenna rzecz w branży. Pamiętaj: w programowaniu nie chodzi tylko o to, by działało tu i teraz, lecz by działało, dało się to utrzymać i rozwijać również jutro. Powodzenia w pisaniu czystego kodu.
To wszystkie na dzisiaj. Jeżeli taki artykuł Ci się spodobał, to koniecznie dołącz do mojej społeczności – darmowe zapisy, gdzie będziesz również miał dostęp do dodatkowych materiałów i przede wszystkim bonusów. Do zobaczenia w kolejnym artykule.
